رژیم غذایی از دیدگاه حکیم ابن سینا (ره)

رژیم غذایی   (تدبیرالماكول)

كسی كه می خواهدبهداشت رارعایت كند نباید غذاهای دارویی مانند سبزی(بقول )و میوه و نظایر آن را غذای اصلی خود قرار دهد، زیرا غذاهای نرم كننده خون را می سوزانند، غذاهای غلیظ بلغم آورند و تن را سنگین می كنند.

بهترین غذاها برای تندرستی عبارتند از

• گوشت، بویژه گوشت بزغاله، گوساله كوچك و بره

• گندم كه آمیزه های آن پاك شده باشد. محصول كشت بایدآسیبی ندیده باشد.

• شیرینی كه با مزاج دمساز باشد.

• نوشابه (شراب) خوشبوی ریحانی.

در غذاهای اصلی بجز این چهار نوع نباید غذای دیگری مورداعتماد واعتیاد قرار گیردمگر از روی ناچاری و یا برای چاره جویی بیماری و پیشرفت بهداشت انتخاب گردد.

در بین میوه ها آن هایی كه مشابه غذا هستند عبارتند از

-1  انجیر وانگو روان مشروط بر این است كه این میوه ها بی آفت و كاملاًرسیده و بسیار شیرین باشند.

-2  خرما در سرزمین هایی كه به خوردن آن عادت دارند.

-----اگر از خوردن این میوه ها، مواد بیرون ریختنی ایجاد شد باید فوراً آن را استفراغ كرد

موقع غذا

1 -غذا را نباید بدون داشتن اشتها خورد.

 2 -اگر اشتهای پیدا شده مانند آشتهای اشخاص مست، كاذب نباشد نشاید خود راگرسنه نگهداشت .

3 -كسی كه بیماری تخمه (پرخوری) دارد، وقتی خود راگرسنه نگه می دارد معده اش پر از خلط های چركی و ناپسند می شود.

4-در زمستان غذایی باید تناول شود كه گرمی می ب خشد و در تابستان غذایی كه سردی دهنده است و یا گرمی آن اندك می باشد.

5 -گرمی و سردی غذاهرگز نباید خارج از توان شخص باشد.

باید بدانی : كسی كه در مواقع ارزانی غذا به سیر شدنعادت كرده است، اگر در موقع كمبودغذاگرسنگی بكشد برایش بسیار ناگواراست . همچنین كسی كه به علّت كمبود غذا به كم خوردن و گرسنگی عادت دارد، اگر در موقع ارزانی و دسترسی به غذا، پرخوری كند وضعش از حالت اولی هم بدتراست .مامردمانی را دیدیم كه درقحط سالی دسترسی به خوراك نداشتند و وقتی بعداً غذا زیاد شد، شكم را پر كردند و مردند  تنور شكم تافتن بیش از اندازه در تمام حالات كشنده است و فرقی نمی كند كه آكندن شكم با خوراك یا نوشیدنی باشد . اشخاص زیادی شكم را به افراط انباشته اند و خفه شده اند و درگذشته اند.اگر در خوراك اشتباهی روی داد و مقداری از غذاهای دارویی تناول شد، باید در هضم و پخته شدن آنكوشش بعمل آورد و به هیچ وجه قبل از هضم آن نباید چیزی متضاد آن را فرو داد . مثلا كسی كه خوراك سرد مانند خیارچنبر (فلوس) و خیار و كدو می خورد باید غذای ضد آن مثلا سیر و گندنا (تره ) نیز تناول كند، یا اگر غذایش گرم مزاج بود. باید غذای سردی مانند خیار و بقلةالحمقاء(تورك، خُرفَه) بخورد. اگر خوراك بندآمدنی باشد گشود نی بخورد تا بند آوردنی تخلیه شود و بعد به طور متناسب حال خود را گرسنه نگهدارد . كسی كه طالب تندرستی است، چه غذایش اشتباهی باشد و چه نباشد، نباید قبل از پیدا كردن اشتها و پیش از تهی شدن معده و روده های بالایی  از غذای قبلی، غذا بخورد. زیان بخش ترین نوع غذا خوردن آن است كه قبل از هضم و پخته شدن غذای قبلی، غذای دیگری بر آن وارد شود . بدترین كارها آنباشتن شكم وپرخوری است، بویژه اگر غذا از نوع ناپسند باشد . اگر درد ناشی از پرخوری بر اثر غذاهای غلیظ باشد مفاصل و كلیه به درد می آیند و شكم پرست به بیماری ربو، برونشیت، نفستنگی، نقرس و سخت شدن طحال و كبد و بیماری های بلغمی و سودایی مبتلا می شود . اما اگر پرخوری بیش از حد و عوارضش بر اثر خوراك های لطیف باشد، بیماری های روی آور عبارتند از تب های گرم و شدید و پلید (خبیثه) و ورم های آزار دهنده و ناپسندیده. گاهی اتّفاق می افتد كه غذایی تناول شده و مشكلاتی ببار آورده است و برای چاره جویی قبل از آنكه به كلّی هضم شود غذاهای رطوبت دهنده ساده ای را بر آن وارد می كنیم . غذای دوم كه دارو به شمار می آید، كیموس غذای تناول شده را "خوب" می سازد و چنین حالتی برای رهایی از آن نیازی به ورزش نداریم . لیكن كسی كه بعد از خوردن غذای غلیظ  كه نامناسب برای تن است  بخواهد آن را سریعا با غذای تیز و تند مزه هضم كند، عكس حالت اولی را می بیند و برای مصون ماندن از آسیب نیاز به ورزش دارد . به انداز ه زمانی كه غذا در معده می ماند بعد از خوردن غذا حركات سبك لازم است به ویژه برای كسی كه بخواهد بعد از غذا بخوابد . روی آوردهای روانی بسیار سخت و حركات بدنی بسیار دشوار مانع هضم هستند.

در فصل زمستان نباید غذاهای كم تغذیه ای مانند دانه ها و بقولات خورد . غذای ز مستانی باید تغذیه دهنده تر از حبوبات و واجد ارزش غذایی بیشتری باشد. غذاهای تابستانی باید برعكس غذاهای زمستانی باشند. هرگز نباید آنقدر غذا خورد كه جایی در معده نباشد و باید قبل از سیر شدن و باقی ماندن اشتها دست از طعام كشید. این باقیمانده اشتها بعد از ساعتی خود به خود از بین می رود. در مسئله خوراك همواره باید به مقداری عادت كرد و پا از آن فراتر ننهاد . بدترین خوراك ها آن است كه بر معده سنگینی كند و بدترین نوشابه ها آن است كه بیش از حد اعتدال باشد و در معده بالا آید . كسی كه امروزه بیش از اندازه خورده است باید فرداخود را گرسنه نگهدارد، بسیار بخوابدو خوابگاهش گرم و سرد نباشد و هوای معتدل داشته باشد . اگر خوابش نبرد و نتوانست زیاد بخوابد، زیادپیاده روی كند، نرم راه برود، از راه رفتن بازنایستد و پی درپی برود و استراحت نكند و كمی هم نوشیدنی خالص بخورد.

روفسن فرموده ا ست: "من چنین پیاده روی را می پسندم، بویژه اگر بعد از ناهار باشد كه وعده شام راگوارا می كند " خواب باید بر پهلوی راست و یامدتی كم بر پهلوی راست و بعد بر پهلوی چپ و مجددا بر پهلوی راست انجام گیرد و بدان كه پوشش و بلندی بالش در هضم غذا یاوری می كند . به طور كلّی در هنگام خواب اندام ها باید گرایش به سوی پایین داشته باشند نه بالا.

مقدار غذا

مقدار غذا بر قیاس عادت و نیرومندی غذا خورنده است . شخص تندرست باید آنقدر بخورد كه احساس سنگینی نكند و اندام های سرازیری اش كشیده نشوند، باد نكند و شكمش به قرقر نیفتد و غذا از پایین به بالا نیاید و دلش بهم نخورد و به اشتهای سگی دچار نشود، اشتهایش بند نیاید، كندذهن نگردد و به بی خوابی دچار نشود.

هر غذ ایی كه طعمش دیر احساس شد بد و هر قدر دیرچش تر باشد بدتر است . اگر بر اثر غذا نبض به درشتی بزند و نفس كوتاه بیرون آید، باید دانست كه غذا از حد اعتدال پا فراتر نهاده است، زیرا اگر معده بیشتر از حالت لازم انباشته شود مزاحم حجاب حاجزمی شود و در نتیجه تنفس كوتاه و پی درپی می آید . بر اثر این بی نظمی تنفس، نیاز قلب به نبض بیشتر می شود و از آن جا نبض درشت می زند و نیر و كاهش می یابد . اگر گرم ی بدن كسی بر اثر غذاشدت یا بد نباید غذای مورد نیاز خود را یكباره فرو دهد بلكه كم كم و به تدریج غذا بخورد تا اگر شكم پر از خوراك شد عوارضی مانند تب لرزو بعد از آن تب گرمی مانند تب روزانه ناشی از خوراك گرم در او ایجاد نشود. كسی كه نمی تواند غذای مورد احتیاج خود را در یك وعده هضم كند، باید دفعات غذا خوردن را افزایش و مقدار غذا را كاهش دهد.

غذای اشخاص سودایی مزاج باید بسیار نم بخش و كمتر گرمی زا باشد . غذای صفرایی مزاجان بایدنمبخش وخنك كننده باشد . كسی كه خونش گرم مزاج است نیازمندخوراك های سرد و كم تغذیه است . كسی كه خونش بلغمی است باید خوراكش اندك، گرم و لطیف باشد . برای پس و پیش افتادن و درجه بندی خوراك ها دستوراتی هست كه هركس بهداشت را رعایت می كند باید آن ها را بكار بندد:

1)     کسی كه غذای سخت و دیرهضم می خورد، نبایدبه دنبال آن غذای زودهضم و رقیق بخورد، زیرا این غذای رقیق دنباله رو، پیش از غذای قبلی خود هضم می شود . غذای دیرهضم بالانشین می شود و راه داخل شدن بر آن بسته می شود و متعفّن می گردد و تباه می شود و هرچه با اوبیامیزدبه تباهی می گراید، مگر در حالتی كه بعداً ذكر خواهیم كرد.

 2   ) همچنین ش ایسته نیست كه وقتی انسان ابتدا خوراك لغزنده ای می خورد كه زودهضم می شود بلافاصله غذای نیرومند و سختی را با آن همراه  زیرا غذای سخت با آن در معده می لغزد و نصیب خود را از هضم دریافت نمی كند . شایسته نیست كه غذاهایی مانند ماهی و غذای مشابه آن را بعد از ورزش خسته كننده تناول كنیم، زیرا این غذا تباه می شود و خلط ها را تباه می گرداند.

3 )  برای كسانی كه معده سست دارند و غذا را قبل از هضم بیرون می دهند، رواست كه قبل از غذای عادی، غذای گیرنده ای بخورد

4 )  از كیفیت و وضع معده همواره بایدمراقبت كرد . معده برخی اشخاص غذای لطیف و زودهضم را تباه می گرداند و غذای سخت و دیرهضم را هضم می كند . چنین كسانی را اشخاص دارای معده آتشین می نامند . درعده دیگریوضع معده درست برعكس حالت معده آتشین است.

5 )   خوگرفتن به نوع غذا نیز اهمیت دارد . همچنین هر سرزمینی ویژگی هایی از ط بایع و مزاج ها را دارد كه خارج از دستور مقیاس تعیین شده است . این نكته را نباید فراموش كرد كه باید بررسی هایی در باره سنجشها، پژوهش ها و آزمایش ها بكنی و آن ها را مقیاس قرار دهی.

شاید غذایی كه به آن عادت شده است و تا اندازه ای زیان هایی هم دربر دارد بیشتر ا ز غذای نشناخته مفید باشد . برای هر جسمی و هر مزاجی غذای ویژه ای ملایم است و اگر آن را تغییر دهیم دچار زیان می گردد .

برخی از خوراك های خوب و مطلوب برای بعضی از مردم مناسب نیست و باید از آن دوری جویند .كسانی كه از غذاهای نامطلوب لذت می برند نباید خود را فریب دهند زیرا این غذاها به مرور ایام خلط های ناپسند و بیمار كننده و كشنده می گردند . كسی كه در بدنش خلط های بد وجود داشته باشد رواست كه غذاهای خوب زیاد بخورد، بویژه اگر چنین كسی بر اثر ناتوانی نتواند حالت اسهال را تحمل كند . كسی كه بدنش متخلخل   نامتراكم  است و به زودی به تحلیل می رود، باید غذاهای تروز ود هضم بخورد، با این كه تنهای متخلخل تحمل غذاهای غلیظ و مختلف را بیشتر دارند و از آسیب عوامل درونی مصون هستند و غالباً از عوامل خارجی زیان می بینند. كسی كه زیاد گوشت می خورد و در آسایش زندگی می كند باید خود ر ا به رگ زدن عادت دهد . اگر مزاج چنین شخصی سردی گراست باید موادگوارش دهنده  ( جوارشنات) و انواع هلیلِه ها (اطریفلات) را استعمال كند .

برای چنین كسی هرچه معده و روده ها و رگ های نزدیك به آن ها راپالایش می دهد مطلوب است . گرد هم آمدن غذاهای گوناگون در معده بسیار بد است، بویژه اگر مدت غذا خوردن طولانی باشد و غذایی كه درتعقیب غذای اولم یآیدقبل از شروع به هضم آن به معده برسد، در این صورت غذاها از حیث هضم هماهنگ نخواهد بود.

این نكته را باید بدانی كه : بهترین نوع غذاهای مطلوب غذایی است كه شخص از آن بسیار لذت می برد، زیرالذت بخشی خوراك به این معنی است كه معده آن را به خوبی در بر گرفته است و نیروی گیرنده آن را به خوبی پذیرفته است . لیكن غذای لذیذ در شرایطی خوب است كه اندام های اصلی همه سالم ونیكو مزاج باشند وگرنه لذت بردن دلیل بر خوبی نمی شود . مثلا اگر مزاج ها همه بر وف ق مرادنباشند و یا مزاج اندام ها مخالف هم باشند و كبد با معده اختلاف مزاجی غیرطبیعی داشته باشد، لذت بخشی خوراك مقیاس خوبی آن نیست . گذشته از این، غذایی كه بسیار لذت بخش باشد وقتی به مقدار زیاد تناول شود زیان آورخواهد بود.